Je hebt het vast gemerkt: er zijn zoveel definities en meningen over wat gezonde voeding is.
Als diëtist heb ik veel producten gezien die als 'gezonder' gepromoot worden. Helaas kon ik daar weleens mijn vraagtekens bij zetten.
Zo zie ik weleens dat producten een bepaald eigenschap als 'gezond' positioneren, zoals glutenvrij. Terwijl dat die eigenschap niet per se gezonder is. Niet als je geen glutenallergie of -intolerantie hebt. Dus de vraag: wanneer is een product gezond te noemen?
Honderd meningen
In de grote wereld van gezondheid en gezonde voeding heb je verschillende gezondheidsguru's en experts. Elke guru heeft zijn eigen overtuigingen over een gezonde eetstijl. Soms staan deze overtuigingen haaks aan elkaar. Consumenten raken daardoor (onbewust) in de war. Denk bijvoorbeeld aan:
- Glutenvrij: voor iedereen gezonder of alleen voor mensen met een glutenintoleranties?
- E-nummers: altijd vermijden of zijn ze allemaal veilig?
- Wel of geen light producten?
- Zijn supplementen altijd nodig?
- Werkt een detox (sappen)?
Wat is waar?
Ik hoef het denk ik niet te zeggen, maar hetgeen wat sterk wetenschappelijk onderbouwd kan worden, is waar. Uiteraard moet dit geen blog worden over het discussiëren van allerlei meningen. Maar ik zal wel een aantal voorbeelden opnoemen.
Zo is er bijvoorbeeld geen bewezen onderbouwing dat mensen zonder glutenintolerantie gebaat zijn bij een glutenvrij dieet. Sterker nog, het volgen van een glutenvrij dieet op eigen houtje, kan leiden tot voedingsstoffentekorten (1). Denk aan jodium, ijzer, vitamine B1 en vitamine B11. Deze voedingsstoffen vind je veel in granen die gluten bevatten.
En e-nummers? Deze zijn intensief onderzocht en moeten goedgekeurd worden door het EFSA (Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid) voordat het gebruikt mag worden in Europa. Er zijn talloze aanvragen die niet zijn goedgekeurd. Soms komt het nog weleens voor dat goedgekeurde E-nummers verboden worden door het EFSA, omdat nieuw onderzoek laat zien dat het wel schadelijk is. Dat gebeurde in 2021 bij de kleurstof E171 (2). Dit laat zien dat EFSA het serieus neemt.
Maar wanneer is iets wel gezond?
Gezond op basis van leefstijlziektes voorkomen
Gelukkig heeft de Gezondheidsraad dat uitvoerig onderzocht. Zij zijn een wetenschappelijk onafhankelijke adviesorgaan voor de overheid m.b.t. volksgezondheid.
De Gezondheidsraad heeft de wetenschappelijke kennis over de relatie van voeding tot leefstijlgevoelige ziektes systematisch onderzocht.
Met leefstijlgevoelige ziektes bedoel ik ziektes die voorkomen kunnen worden met gezonde voeding en leefstijl. Voorbeelden zijn diabetes type 2, bepaalde hart- en vaatziekten, vormen van kanker, beroerte en meer.
Op basis daarvan heeft de raad de 'Richtlijnen goede voeding' opgesteld. Hierin staan adviezen zoals:
Minder dierlijk, meer plantaardig consumeren
Zo min mogelijk suikerhoudende dranken nemen
Elke dag minstens 200 g fruit, 200 g groenten, 15 g ongezouten noten, 3 koppen (groene/zwarte) thee, 90 g volkorenproducten, enkele porties zuivel(vervangers)
En meer adviezen.
De volledige lijst kun je hier vinden.
Schijf van Vijf
Het Voedingscentrum heeft dit vervolgens in meer begrijpelijke en overzichtelijke adviezen vertaald tot de Schijf van Vijf. In de Schijf van Vijf heeft elke productgroep weer hun eigen criteria. Hoeveel zout mag brood bevatten om het gezond te noemen? Wanneer is een vleesvervanger gezond? In hoeverre mag fruit bewerkt zijn? Dat zijn allerlei vragen die beantwoord worden met de Schijf van Vijf-criteria.
Hieronder een voorbeeld voor brood. Als brood voldoet aan deze criteria, dan valt het onder de Schijf van Vijf.
Afkortingen in afbeelding: VV = Verzadigd Vet, TV = TransVet, Na = natrium, TotS = Totale Suiker, VZ = vezels
En er is zelfs criteria voor producten buiten de Schijf van Vijf. Dat geldt voor alle producten die geen basisvoedingsmiddelen zijn, zoals chips, cake, sauzen, gezoete yoghurt en meer. Deze criteria beoordelen of een product in een dag- of weekkeuze zitten. Want nagenoeg niemand eet perfect gezond. We eten allemaal weleens iets wat buiten de Schijf van Vijf valt. Een dagkeuze heeft de volgende criteria:
Alles wat niet in de criteria dagkeuze past, is automatisch een weekkeuze. Het advies is om niet meer dan 3 tot 5 dagkeuzes per dag te nemen en niet meer dan 3 weekkeuzes per week.
Via deze link kun je snel zoeken wat een dag- of weekkeuze is.
Moet je deze criteria uit je hoofd leren of continu naast etiketten leggen?
Nee, daar is het te complex voor. Het is bijvoorbeeld wel ideaal voor schoolcateraars die hun aanbod gezonder willen maken op onderbouwde wijze. Ook kunnen bedrijven het gebruiken om gezondere producten te ontwikkelen.
Als een product niet voldoet aan al deze criteria, is het dan meteen ongezond?
Dat zou ik te stellig vinden. Naast deze criteria is de context waarin het product gegeten wordt ook van belang.
Als je bijvoorbeeld een energiereep neemt gemaakt van dadels, eiwitpoeder en wat zout voor de smaak, dan voldoet het uiteraard niet aan deze criteria. Maar een energiereep wordt bijvoorbeeld genomen na of voor een work-out. Dan kun je die extra energie en suikers wel gebruiken. Na en voor een work-out is het namelijk belangrijk om je suikervoorraden weer op te vullen en genoeg energie en eiwitten te hebben om je spieren te laten herstellen.
Ook kun je dan zelf je zoutinname balanceren door dan bij de volgende maaltijd minder zout toe te voegen. Op die manier kun je dus alsnog gezond eten, zonder compleet aan de criteria te voldoen.
Een ander duidelijk voorbeeld is dat gluten voor een persoon met coeliakie ongezond is. Dan zou je dus andere criteria voor brood/granen moeten volgen. Dat kan het beste onder begeleiding van een professional, zoals een diëtist. Of bijvoorbeeld iemand die ondergewicht heeft: die heeft juist behoefte aan voeding en snacks met een hoge energiewaarde.
In het kort
Een 'gezonder product' hangt dus voor een groot deel af van de voedingswaarden en ingrediënten, maar zeker ook van de context waarin het wordt gebruikt. Het meest belangrijke in gezonde voeding zijn de basisvoedingsmiddelen: volkoren granen, groenten, fruit, zuivel(vervangers), noten, peulvruchten etc.
Ik hoop zo een beeld te hebben kunnen geven over mijn visie m.b.t. een gezond product. Wat vind jij? Laat het me weten!
Bronnen:
(1) Niland, B., & Cash, B. D. (2018). Health Benefits and Adverse Effects of a Gluten-Free Diet in Non-Celiac Disease Patients. Gastroenterology & hepatology, 14(2), 82–91.